Conflicten in samenwerkingsverbanden kunnen als vanzelf ontstaan en escaleren door de dynamiek in het sociale netwerk.

Iedereen heeft wel eens een conflict met een collega. De meeste van ons vinden dat geen prettige ervaring. We willen onenigheid vaak het liefst vermijden en bij voorkeur voorkomen. Het vervelende is dat we zomaar ineens in een conflictsituatie terecht kunnen komen. En voordat we het doorhebben zijn we er verder in weggezakt. De escalatie lijkt een automatisch verlopend proces waar we weinig grip op kunnen krijgen. We staan er niet meer bij stil dat we elkaar misschien niet goed begrijpen of een verschillend beeld hebben van een situatie waar we bij betrokken zijn. Totdat we geconfronteerd worden met de harde werkelijkheid die toch iets anders blijkt te zijn dan we dachten. Zo ook ‘somewhere in the Irish Sea’.

Aannames in de interactie met anderen

Conflicten staan niet op zichzelf maar vinden plaats in een sociale context waar vaak meerdere personen bij betrokken zijn. Er treedt zogenoemd sociale besmetting op. In de interactie met anderen vormen we ons een beeld van de situatie en geven we betekenis aan de onenigheid met de ander. Van beeldvorming gaan we snel over naar oordeelvorming. Beelden en oordelen zijn gebaseerd op aannames, die veelal onvoldoende getoetst zijn. Over het algemeen zijn we ons weinig bewust van de aannames: noch die van onszelf, noch die van de ander. Bij reflectie op deze aannames is het zinvol te achterhalen waar deze vandaan komen en met wie deze gevormd zijn. Met wie wordt er gepraat en bij wie zoekt men steun bij een conflict? En richten de betrokkenen in het conflict zich tot dezelfde personen of richten ze zich tot verschillende personen?

Dynamiserende factoren in de interactie met anderen

Uit onderzoek (Glasl 1980) blijkt dat er een bepaald verloop in conflicten is te onderkennen. Er zijn een aantal mechanismen werkzaam, waardoor de intensiteit van het conflict automatisch toeneemt. Door de stereotype beeldvorming van de strijdende personen wordt alleen nog maar het eigen gelijk gezien (‘selectieve perceptie’). De minder positieve aspecten en ervaringen worden aan de ander toegeschreven (‘projectie’). En vanuit wederzijds wantrouwen gaat men bij elke interactie ook nog eens uit van de slechte bedoeling van de ander (‘pessimistische anticipatie’). Dit alles is voor alle betrokkenen een legitimatie voor de eigen opstelling en het gedrag. Naast de intensiteit neemt ook de omvang van het conflict toe. Steeds meer mensen raken betrokken bij het conflict (‘sociale complexiteit’) en gaandeweg komen er ook steeds meer onderwerpen en strijdpunten bij (‘issue complexiteit’). Door de toegenomen complexiteit treedt er verdere escalatie van het conflict op. Op basis van de collectieve stereotype beelden wordt het conflict inmiddels toegeschreven aan één of meer personen in plaats van toeschrijving aan de interactie en de dynamiserende factoren tussen mensen (‘personalisering’). Door de elkaar versterkende dynamiserende factoren komt het conflict in een neerwaartse spiraal terecht.

Negatief spiraaleffect door dynamiek in het sociale netwerk

Door de spanning van het conflict zijn we geneigd ons te richten tot degenen waar we een sterke band mee hebben: mensen waar we ons gesteund voelen, die we vertrouwen en waar we ons veilig voelen. Wanneer personen in een samenwerkingsverband zich tot andere mensen richten, kunnen we te maken hebben met verschillende clusters. De sterke banden en het mogelijke groepsdenken in elk van de clusters kunnen dan onbewust bijdragen aan de escalatie van het conflict. En met het toenemen van het conflict zullen de personen nog meer geneigd zijn naar de vertrouwde personen in hun respectievelijke clusters te trekken. De dynamiek in het sociale netwerk draagt op deze wijze bij aan de neerwaartse spiraal waarin de strijdende personen zich bevinden. De band tussen de beide strijdende personen wordt alleen maar zwakker. Er is zelfs nauwelijks aandacht meer voor de onderlinge band; het conflict richt zich steeds meer op de personen als oorzaak van het conflict. Uiteindelijk kan het conflict alleen nog maar worden opgelost door het negatieve spiraaleffect van de dynamiek in het sociale netwerk te doorbreken.

Voor nadere informatie over conflicten, zie: ‘Overbruggen van conflicten bij samenwerken‘ en ‘Voor conflicthantering wil je bij de bron zijn‘.