Over ontwerpen van emergentie voor vitaliteit van organisaties. 

Vitaliteit van organisatie

Fundamentele verandering en vernieuwing beginnen meestal ergens lokaal in een organisatie, maar zullen uiteindelijk als een sociale beweging door het gehele organisatienetwerk moeten gaan. Daarbij spelen de veranderingen in verbindingen en interacties tussen de mensen in het netwerk een belangrijke rol. Naast de verbindingen en interacties tussen de medewerkers van de organisatie gaat het ook om de verbindingen en interacties met de stakeholders in het ecosysteem. Het organisatienetwerk is namelijk als subsysteem ingebed in dit grotere ecosysteem en zal hiermee in open verbinding en in continue interactie moeten zijn. Enerzijds voor de rol die de organisatie in het ecosysteem wil spelen, anderzijds voor de tijdige aanpassing van de organisatie aan het ecosysteem. De veranderingen in de verbindingen en interacties zijn bepalend voor de vitaliteit van de organisatie.

Ruimte voor emergentie

Voor fundamentele veranderingen zal er dus iets moeten gebeuren met de onderlinge verbindingen en interacties van de organisatie. Naast verandering van bestaande verbindingen en interacties, dienen er juist ook nieuwe verbindingen en interacties te ontstaan zowel in als buiten de organisatie. In elk geval dienen oude patronen in verbindingen en interacties tussen mensen te worden doorbroken om ruimte te scheppen voor het ontstaan van nieuwe patronen. Patronen zijn typische interacties en gedragingen in de samenwerking van medewerkers en teams in een organisatie. Andere patronen zullen bijvoorbeeld moeten ontstaan als een organisatie meer klantgericht wil gaan werken. En nieuwe patronen zijn nodig wanneer een organisatie met zelfsturende teams wil starten. Dit noodzakelijk ontstaan van nieuwe patronen in netwerken wordt ook wel emergentie genoemd.

Ontwerpen van emergentie

Als vitale eigenschap van alle levende systemen in de natuur is emergentie ook van belang voor de vitaliteit van een organisatienetwerk. Emergentie ontstaat, vanuit een sterk gedragen purpose, door de dynamiek van verbindingen en interacties van de onderdelen van het organisatienetwerk. Er ontstaat iets nieuws dat niet kan worden afgeleid uit de eerdere onderdelen. De precieze uitkomst is op voorhand niet te voorspellen en veelal onverwacht. Slechts door ‘trial and error’ kunnen uit experimenten nieuwe patronen ontstaan die waardevol zijn voor bijvoorbeeld innovatie en ontwikkeling. Dit is een consequentie van complexe systemen als organisatienetwerken (Cynefin). Vandaar het belang van ontwikkelingen als ‘agile’, ‘lean startup’ en ‘design thinking’. De kunst van ontwerpen in de organisatie is om ruimte te maken en condities te scheppen voor emergentie van nieuwe patronen voor vernieuwing of verandering. Een mooi voorbeeld uit de natuur is het bij elkaar komen van bijen én de juiste bloemen, waaruit honing ontstaat.

Fundamentele veranderkracht

De fundamentele veranderkracht voor de vitaliteit van een organisatienetwerk ligt in het stimuleren en faciliteren van het optreden van emergentie. Dus in het creëren en ontwerpen van ruimte en condities voor nieuwe verbindingen en interacties van medewerkers waaruit iets nieuws ontstaat. In een psychologisch veilige omgeving komen medewerkers (en stakeholders) bij elkaar voor een generatieve dialoog. Met ruimte voor diverse perspectieven kunnen nieuwe ideeën en initiatieven ontstaan, maar ook nieuwe werkwijzen en samenwerkingsverbanden. Inzicht in het gehele systeem van de organisatie is daarvoor van groot belang. Denk aan de onderlinge verbondenheid en dynamiek, zoals patronen, clusters, structurele gaten en het onderscheid tussen sterke en zwakke banden. Net als in levende systemen komt de verandering dan vanuit de interacties in het systeem van de organisatie. En het verloop van de verandering voldoet aan de criteria van netwerken als complex adaptieve systemen; naast emergentie zijn dit de vereisten van zelforganisatie en co-evolutie.

Fundamenten voor emergentie

Fundamentele verandering en vernieuwing zijn van belang voor de vitaliteit van organisaties. Als in de natuur dienen organisatienetwerken over de vitale eigenschap van emergentie te beschikken. Het stimuleren en faciliteren van emergentie is daarbij de fundamentele veranderkracht van de organisatie. Het is door emergentie dat er fundamentele veranderingen in het systeem kúnnen optreden. Emergentie is hoe we fundamenteel tot verandering komen. Krachten en interventies voor fundamentele verandering moeten dan ook gericht zijn op het ontstaan van emergentie in het organisatienetwerk. Een organisatie dient hiervoor een drietal op elkaar afgestemde interventies te ontwerpen en uit te voeren. Ik noem dit de fundamenten van een vitale organisatie. In een volgend blogartikel wil ik deze drie fundamenten benoemen en nader toelichten (‘De fundamenten van een vitale organisatie’).

Nadere  informatie over patronen en emergentie, zie blogartikelen ‘Patronen van vernieuwing in een netwerkorganisatie‘, ‘Over de leiderschapsrol bij de vormgeving van emergentie‘, ‘Het management als architect van emergentie‘ en ‘Onzichtbare patronen remmen echte gedragsverandering in organisaties‘.