Onze immense invloed op een evolutionaire omslag

Het vlindereffect voorbij corona crisis

Onze ongekend immense invloed op de huidige ontwikkelingen vergelijk ik met het door Edward Lorenz beschreven ‘vlindereffect’: vleugelbewegingen van een vlinder aan de ene kant van de aarde kunnen later aan de andere kant tot een enorme storm leiden. In een vorig blogartikel ben ik ingegaan op onze invloed op het verloop van de corona crisis (‘Onze immense invloed op ‘virus’ besmetting en verspreiding’). In dit blogartikel gaat het om onze invloed op de periode na de corona crisis, een tijd waarin een omslag gemaakt kan worden in onze evolutionaire ontwikkeling. Een omslag naar een meer duurzame en veilige wereld waarin de mens zich meer bewust is van eenheid en verbondenheid met elkaar en met andere, soms ook gevaarlijke organismen op aarde. Deze omslag betreft geen lineaire maar een sprongsgewijze ontwikkeling. Zo’n doorbraak is voor ons niet eenvoudig gezien onze lineaire manier van denken. Het vraagt van ons een nieuwe koers uit te zetten door andere keuzes te maken en patronen te doorbreken. De huidige instabiele tijd, op de rand van chaos en orde, is het moment om dit te doen. Wanneer we deze kans niet pakken vallen we na de crisis terug in de oude situatie, een situatie die tot deze crisis heeft geleid. We zitten dan weer in een meer stabiele periode tot het moment dat de volgende crisis zich aandient. Wanneer we een omslag naar een betere en meer veilige toekomst willen, dienen we nu dus keuzes voor een nieuwe koers te maken. Deze keuzes bevinden zich volgens mij op drie gebieden, die onderling nauw verbonden met elkaar zijn. Geïnspireerd door Satish Kumar licht ik deze toe aan de hand van de drie-eenheid ‘Soil, Soul, Society, a new trinity for our time’.

‘Soil’: duurzaamheid

We zijn ons bewust van de grenzen die er zijn aan de ongebreidelde groei van onze economie. We ervaren dat we op de aarde in een ‘ver van evenwicht’ toestand zijn terechtgekomen. De uitputting van natuurlijke hulpbronnen en de aantasting van klimaat en milieu gaan ten koste van het aardse systeem waarvan de mens een klein maar dominant onderdeel is. Dat de instabiliteit en kwetsbaarheid toenemen ondervinden we aan den lijve in de huidige corona crisis. Naast de vele ecologische problemen zijn er de spanningen en conflicten tussen mensen onderling. Deze ontstaan meestal door onderlinge verschillen en ongelijkheid en door macht over toegang tot hulpbronnen voor onze materiële welvaart. Deze mondiale vraagstukken omtrent ecologische en maatschappelijke duurzaamheid dienen te worden aangepakt voordat het te laat is. In een recent manifest hebben 170 wetenschappers voorstellen gedaan om Nederland na de corona crisis meer duurzaam, eerlijk en gezond te maken (‘Het is een blunder als we niet groener uit de coronacrisis komen’). Burgers kunnen dit in gang zetten door aandacht te vragen voor prioriteiten en beleid voor duurzaamheid en door zelf andere keuzes te maken zonder in oude patronen te vervallen. Bij deze keuzes gaat het onder andere om afname van luxueuze en verspillende consumptie, herwaardering van beroepen en diensten, en herverdeling van hulpbronnen en inkomsten. Onze wereld heeft genoeg om te voorzien in de behoefte van alle mensen, maar niet in hun hebzucht (Mahatma Gandhi).

‘Soul’: zelfbewustzijn

De omslag naar een meer duurzame en veilige wereld kan alleen plaatsvinden als wij dit ook intrinsiek willen en ons ervoor inzetten. Het begint met het inzicht en het gevoel dat wij onderling nauw verbonden zijn en een eenheid vormen met alle andere organismen, ook de gevaarlijke, op aarde. Wanneer we ons beschouwen als mensen die los staan van de maatschappelijke en natuurlijke wereld, zullen we geneigd zijn primair aan ons zelf te denken. We streven dan ons eigen voordeel na, desnoods ten koste van hetgeen zich buiten ons bevindt. We gaan door met het vergiftigen van de aarde en het onttrekken van natuurlijke bronnen die we op de aarde met elkaar gemeen hebben. Wanneer we ons daarentegen realiseren dat we onderdeel zijn van een aards levensweb, beseffen we het belang van de aarde voor ons eigen leven en overleven. Voor het ontwikkelen van dit holistische perspectief zijn we naar mijn mening voor een groot deel aangewezen op ons zelfbewustzijn. Onderdeel te zijn van een allesomvattende omgeving kan worden ervaren met het beoefenen van stilte zoals meditatie en mindfulness. Maar het kan ook door regelmatig tijd door te brengen in de natuur en je te verwonderen over de schoonheid van de vele met elkaar verbonden organismen. Op deze manier word je je steeds bewuster van je omgeving; geleidelijk ontstaat een gevoel van verbondenheid met alles om je heen. Het inzicht in de onderlinge verwevenheid en dynamiek tussen delen in een samenhangend geheel is de essentie van systeemdenken. Wanneer we tijd besteden aan de verdieping van ons zelfbewustzijn neemt de kans toe dat er een systemisch wereldbeeld van ecologische duurzaamheid gaat ontstaan. We zien dat wat we de natuur en de aarde aandoen, we onszelf aandoen.

‘Society’: gemeenschapszin

Het streven naar een meer duurzame en veilige wereld is niet nieuw maar heeft tot nu toe niet echt tot resultaten geleid. Er is een eensgezind front nodig waarin we verbonden zijn op basis van gemeenschappelijke waarden voor een duurzame en veilige wereld. Het belang van het gevoel van verbondenheid met andere mensen is onlangs ook aangekaart door Kim Putters van het Sociaal en Cultureel Planbureau (‘We redden het niet met zelfredzaamheid alleen. De nieuwe economie vraagt ook gemeenschapszin’). Gemeenschapszin is inderdaad wat we nodig hebben om duurzaamheid van de grond te krijgen. Onze kracht voor duurzaamheid komt niet zozeer van individuele mensen en organisaties, maar komt uit de netwerken die mensen en organisaties met elkaar vormen. Door de vele relaties en interacties zijn netwerken in staat een exponentiële kracht te ontwikkelen. Dit inzicht in complexiteit is wat we van de natuur leren. Denk maar aan de snelheid waarmee het coronavirus zich over de wereld heeft kunnen verspreiden. Om verbinding en eenheid te vinden in de diversiteit onder mensen is het van belang om ons primair als mensen te zien, dus als een gemeenschap van bewoners op deze aarde. De kracht van de gemeenschapszin voor duurzaamheid en veiligheid moet zich zo sterk en exponentieel ontwikkelen dat onderlinge verschillen op basis van land, ras, geloof, cultuur etc. in verhouding wegvallen. En ook politieke en economische belangen en agenda’s dienen ondergeschikt te worden gemaakt aan het belang en de agenda voor duurzaamheid en veiligheid. Het vraagt van eenieder om haar of zijn verantwoordelijkheid te nemen jegens alle andere mensen op aarde. Voor een deel van de mensen kan dit inderdaad negatieve consequenties hebben voor hun materiële welvaart. En ook hier heeft Mahatma Gandhi een advies voor gegeven: leef eenvoudiger zodat ook anderen gewoon kunnen leven.

Invloed op evolutionaire omslag

In het algemeen hebben we het gevoel dat ons gedrag en handelen niet of nauwelijks van invloed is op het gebeuren in de wereld. Dit kan een reden zijn om ons niet of nauwelijks verantwoordelijk te voelen voor bijvoorbeeld een duurzame en veilige wereld. We dragen graag een groen steentje bij maar vragen ons af wat het effect ervan is gezien de vele andere spelers, factoren en belangen die er spelen in de wereld. In een kritisch instabiele periode als de corona crisis is het echter een geheel ander verhaal. Onze invloed kan dan immens zijn zoals ik in dit blogartikel heb aangegeven. Voor een meer duurzame en veilige wereld is het wel van belang dat we ons in de aanpak niet beperken tot alleen het eerstgenoemde gebied van duurzaamheid (‘Soil’). Ook de beide andere gebieden, het zelfbewustzijn (‘Soul’) en de gemeenschapszin (‘Society’) zijn naar mijn mening van cruciaal belang voor een evolutionaire omslag naar een meer duurzame en veilige wereld.

Voor deel 1 van dit blogartikel, zie ‘Het ‘vlindereffect’ op de corona crisis en erna (deel1). Onze immense invloed op ‘virus’ besmetting en verspreiding’.