Vitale inzichten en patronen van transformatie in het omgaan met coronavirus  

Surrealistisch tijdsgewricht

Met de wereldwijde ontwikkelingen van het coronavirus zijn we van een complexe situatie in een bijna chaotische toestand terechtgekomen. Ineens leven we op de rand van chaos en orde. Het gaat gepaard met sterke gevoelens van verwarring en onzekerheid. In de zoektocht naar betekenisgeving gaan alle kanalen open om nadere informatie op te doen. Dat is niet zo moeilijk gezien de vele sociale media en platforms. Maar veel vragen blijven onbeantwoord. En de informatie die we opdoen leidt tot meer verwarring omdat we de informatie niet kunnen integreren in onze huidige kennis en beelden. Een goede vriend van me omschrijft het mooi als een surrealistisch tijdsgewricht waarin het alle kanten op kan gaan. En dat is ook geheel te verklaren met de netwerktheorie van complex adaptieve systemen. Als nooit tevoren ervaren we dat we in verbinding met elkaar een netwerk vormen waar we onderdeel van zijn. In de kritische instabiliteit waarin we ons nu bevinden komen we op een tweesprong (bifurcatiepunt) van waaruit onze ontwikkeling een totaal nieuwe richting op kan gaan. We spreken dan van een niet-lineaire transformatie op systeemniveau. Dit gaat niet alleen gepaard met chaos maar leidt ook tot nieuwe inzichten en doorbraken. De kant die het opgaat kan door niemand worden voorspeld; wel kunnen we er met z’n allen invloed op uitoefenen. Voor het bewust zijn van deze invloed op de huidige situatie wil ik stilstaan bij vitale inzichten en patronen die we in het omgaan met het coronavirus kunnen opdoen en versterken.

Verbondenheid en eenheid

Het eerste inzicht betreft onze sterke onderlinge verbondenheid over de gehele wereld. Een verbondenheid die exponentieel toeneemt met het aantal mensen op aarde. Het humane kapitaal als de som van alle mensen staat in het geheel niet in verhouding tot het enorme sociale kapitaal als de som van alle verbindingen. In deze verbondenheid is ieder mens gelijk en is niemand uitgezonderd. Het coronavirus maakt geen onderscheid en weet iedereen te vinden. Met onze verbondenheid vormen we netwerken die tot één groot sociaal netwerk leiden. Door de collectief gevoelde dreiging nemen de onderlinge verschillen tussen mensen af (land, ras, geloof) ten gunste van ons gevoel van eenheid. Het coronavirus laat ons ervaren dat we geen gesloten systeem zijn. We staan in open verbinding met de andere levende organismen op deze aarde. In het aardse ecosysteem vormen we met hen als het goed is één coherent geheel. Dit betekent goede afstemming en gezonde interactie tussen mensen (intrinsieke coherentie) en ook tussen alle levensvormen op aarde (extrinsieke coherentie). De samenhang van het aardse leven vormt één groot ‘organisme’ (Gaia-theorie) met eigenschappen van een complex adaptief systeem. Alleen als onze gedragingen en activiteiten uitgaan van dit eco-bewustzijn is het aardse ecosysteem houdbaar en daarmee naar alle waarschijnlijkheid het voortbestaan van de mensheid.

Zelfbewustzijn en duurzaamheid

De ervaring om onderdeel te zijn van een allesomvattende eenheid wordt een verhoogde staat van bewustzijn genoemd. We ontwikkelen ons bewustzijn op het innerlijke landschap, ofwel de weg van zelfbewustzijn en kwetsbaarheid. Tegelijkertijd worden we ons meer bewust van ons uiterlijke landschap, ofwel de weg van contextbewustzijn en duurzaamheid. Om de verspreiding van het coronavirus zoveel mogelijk tegen te gaan nemen we vooral fysiek afstand van elkaar en worden we meer teruggeworpen op onszelf. Door de grotere afstand en minder sterke directe banden neemt de doe-modus af en komt er meer ruimte voor de zijn-modus. We realiseren ons meer intens dat we leven, en we staan stil bij ons kwetsbare bestaan en bij de gevolgen van wat we aan het doen zijn met onze aarde. Ineens komt de ecologische duurzaamheid uit de schaduw van de economische groei. Naast gevoelens van angst en kwetsbaarheid ervaren we meer bescheidenheid en zelfs nederigheid ten opzichte van het aardse levensweb waarvan onze overleving op termijn afhangt. Tegelijkertijd willen we graag verder leven op basis van vertrouwen, hetgeen niemand ons in deze omstandigheden kan geven, ook Mark Rutte in feite niet. We voelen dat dit vertrouwen alleen maar uit onszelf en in verbinding met elkaar kan komen. En dat ontwikkeling van ons bewustzijn ons hierbij helpt. Vanuit een natuurlijk gedrag staan we ook meer open om elkaar te helpen en hopelijk ook te zorgen voor een duurzaam leven op aarde.

Verantwoordelijkheid en transformatie

Onze betrokkenheid bij de door de coronavirus veroorzaakte situatie is groot. Het raakt ons allemaal. Zonder enige twijfel of dwang nemen we onze verantwoordelijkheid en zijn we graag bereid mee te werken aan een aanpak die verrassend eenvoudig blijkt te zijn. Het gaat slechts om een aantal principes in het kader van de sociale omgang met elkaar (zoveel mogelijk thuisblijven, voldoende afstand houden en niet in groepen bij elkaar komen). Ineens is onze houding in de maatschappij omgeslagen van rechten naar plichten. Plichten om aan de aanpak bij te dragen, niet alleen voor onszelf maar ook voor de omgeving waarin we leven. Daarbij accepteren we dat we een brug aan het bouwen zijn, zonder dat we precies weten hoe de overkant eruitziet. We zijn onderdeel van een nieuwe ‘sociale’ beweging die vormgegeven wordt door ons mensen zelf op basis van een paar principes en ons commitment aan een vaag toekomstbeeld: het overeind blijven en overleven van het coronavirus door zoveel mogelijk mensen. Na deze crisis hoeven er geen boeken meer geschreven te worden over transformaties; we hebben zelf ervaren wat het is en wat het betekent. In de aanpak moeten we uitgaan van onze kracht van onze onderlinge verbindingen. Met een positief mensbeeld waarin onze gevoelens van saamhorigheid en onderlinge afhankelijkheid voorop staan.

Het beste in ons laten ontstaan

In dit blogartikel ga ik in op de inzichten en patronen die we kunnen opdoen en versterken in het omgaan met het coronavirus. Deze inzichten en patronen zullen naar mijn mening bijdragen om het beste in ons te laten ontstaan. ‘Rampen en crises blijken het beste in mensen naar boven te halen’, beschrijft ook Rutger Brugman (de Correspondent, maart 2020). Ontwikkeling van ons bewustzijn speelt daarbij een belangrijke rol, zowel zelfbewustzijn als contextbewustzijn. Onderwerpen als kwetsbaarheid en duurzaamheid zijn niet nieuw; we praten er graag over en proberen er meer prioriteit aan te geven in dagelijkse hectiek. Dit is de kans om die patronen te doorbreken, waardoor een nieuwe wereld ontstaat met vele vernieuwingen en doorbraken. Ik hoop van harte dat we zoveel van deze crisis leren dat het beste in ons niet alleen ontstaat maar ook duurzaam aanwezig blijft. Dit in het belang van het gehele aardse ecosysteem waarvan wij een belangrijk maar klein onderdeel vormen. En het is zeer goed mogelijk. Deze wetmatigheid van netwerken wil ik jullie graag meegeven: het realiseren van een niet-lineaire transformatie en daarmee innovatie is de meest essentiële eigenschap van alle levende systemen.

Voor nadere informatie over kritische instabiliteit en chaos met tweesprong (bifurcatiepunt) in ontwikkeling, zie blogartikel: ‘De tweesprong in organisatieontwikkeling’.