Drie kenmerken van persoonlijke netwerken die in leiderschap een rol spelen bij de verbinding en sociale dynamiek tussen mensen.

In deze blog update ga ik in op het belang van persoonlijke netwerken voor leiderschap. Een persoonlijk netwerk omschrijf ik aan de hand van een drietal kenmerken. Voor elk van deze kenmerken geef ik het belang voor leiderschap aan. Dit blog update artikel is een verdieping van een eerder blogartikel over persoonlijke netwerken (‘Persoonlijke netwerken bij leiderschap’).

Wat is een persoonlijk netwerk

Een persoonlijke netwerk is de verzameling van mensen waarmee je persoonlijk direct contact hebt en waarmee je een relatie onderhoudt. Dit kan variëren van een hechte vriendschap tot een oppervlakkig contact. Een persoonlijke netwerk kan zowel persoonlijke informele contacten als zakelijke en meer formele contacten omvatten. Een persoonlijk netwerk maakt deel uit van een breder sociaal netwerk met een veelheid aan sociale contacten die je in het dagelijks leven hebt. Denk aan de buurtbewoners, sportvereniging, het werk en je studie. Deze sociale contacten behoren wel tot het complete sociale netwerk maar worden meestal niet allemaal tot het persoonlijk netwerk van iemand gerekend. De grens die getrokken wordt is arbitrair en kan onderling verschillen. Niet alleen met wie je verbonden bent zegt iets over je persoonlijk netwerk, maar ook met wie je juist geen sociale relatie onderhoudt. Door de digitale mogelijkheden zijn de persoonlijke netwerken aan het veranderen, zowel wat betreft de omvang als de samenstelling van het netwerk. De oorsprong van de relaties ligt niet meer alleen in de ontmoetingen face tot face, maar ook in de contacten via sociale media. Virtuele contacten kunnen in toenemende mate een onderdeel van de persoonlijke netwerken zijn.

Hoe meet je een persoonlijk netwerk

In een persoonlijk netwerk staat een persoon (ego) centraal en worden de relaties van die persoon met anderen ego-centrisch weergegeven. Denk aan je eigen netwerk op LinkedIn en/of Facebook, waarin je zelf centraal staat. In sociaal netwerkonderzoek wordt voor ego-centrische netwerken gebruik gemaakt van ‘naam generator’ vragen. Dit zijn vragen als: ‘wie zijn je beste vrienden’, ‘met wie bespreek je belangrijke dingen’, ‘met wie heb je het meeste contact’. Daarna wordt de respondent gevraagd nadere informatie te geven over elk van de genoemde personen, bijvoorbeeld geslacht, leeftijd en aard van de relatie (familie, vriend, collega etc.). Ook kan aan de respondent gevraagd worden de eventuele relaties tussen de diverse genoemde personen aan te geven. Aanvullende informatie over deze relaties kan worden ingewonnen, maar dan zullen de betreffende personen moeten worden betrokken. Informatie over de onderlinge relaties tussen de diverse personen is van belang om ook iets over de samenstelling van een persoonlijk netwerk te kunnen zeggen.

Drie kenmerken van een persoonlijk netwerk

Een persoonlijk netwerk kunnen we omschrijven aan de hand van een drietal kenmerken: (1) netwerkomvang, (2) netwerksamenstelling en (3) netwerkrelaties. Voor elk van deze kenmerken volgt er een toelichting. Daarbij zal ik telkens het belang en de betekenis voor leiderschap aangeven.

1. Netwerkomvang en leiderschap

De omvang van een persoonlijk netwerk bestaat uit het aantal mensen waar iemand een directe relatie mee heeft. Door de cognitieve capaciteit van onze hersenen is het aantal directe relaties die iemand op een betekenisvolle manier kan aangaan beperkt. Uit oude onderzoeken blijkt dit aantal 150 te zijn, ook wel bekend als het getal van Dunbar. Volgens deze theorie is het niet mogelijk om iedereen persoonlijk goed te kennen wanneer het aantal directe relaties boven de 150 ligt. Volgens Dunbar gaat het om het aantal mensen bij wie je zonder enig probleem onuitgenodigd kunt aansluiten wanneer je ze toevallig tegenkomt in een bar. Blijkbaar gaat het dan om mensen die je niet alleen kent, maar die ook iets voor je betekenen. Niet toevallig blijken effectieve gevechtseenheden in legers, zowel in de oudheid als nu, uit ongeveer 150 personen te bestaan. In de meer recente tijd van sociale media en platforms blijkt het aantal mensen in een persoonlijk netwerk veel hoger te kunnen liggen (500+). Uit meer recent onderzoek blijkt dat iemand tussen de 500 en 1500 mensen persoonlijk kent, in elk geval goed genoeg om een praatje op straat mee te kunnen maken. De vraag is tot hoever je kunt gaan in het aantal directe contacten in je persoonlijk netwerk wanneer je voldoende aandacht en betekenis wilt blijven geven aan elk van je relaties.

De netwerkomvang kan sterk variëren tussen verschillende mensen. Netwerkomvang is een belangrijke indicatie voor de mate waarin iemand geïntegreerd is in een bepaalde groep of omgeving. De netwerkomvang wordt sterk bepaald door de mate waarin iemand belang hecht aan de relaties in de diverse groepen en omgevingen. Hoe bewust gaat iemand met haar of zijn contacten en relaties om en wat zijn de redenen en doelstellingen voor het onderhouden en ontwikkelen van het persoonlijk netwerk? Wanneer je je in grote mate beperkt tot oppervlakkige contacten zal je eerder een groot netwerk hebben dan wanneer je elk van de contacten goed wilt onderhouden. Om gebruik van je netwerk te kunnen maken zal je in elk geval overzicht en inzicht in je contacten en je relaties moeten hebben. Dit zal een reden kunnen zijn om de omvang van je netwerk tot op zekere hoogte te beperken. Wanneer je heel veel contacten hebt, kan dit ten koste gaan van de kwaliteit van de relaties, maar ook ten koste van het aangaan van nieuwe en andere belangrijke contacten. Het helpt om bij het onderhouden en ontwikkelen van het persoonlijk netwerk een doelstelling voor ogen te  hebben. Voor leiderschap is de omvang van het persoonlijk netwerk van belang om voldoende verbonden en waar nodig geïntegreerd te zijn in bepaalde groepen en omgevingen. De netwerkomvang is echter niet het meest belangrijke voor leiderschap. Van groter belang is de kwaliteit van het persoonlijk netwerk. Daarvoor moeten we zijn bij achtereenvolgens de netwerksamenstelling (2) en de netwerkrelaties (3).

2. Netwerksamenstelling en leiderschap

De samenstelling van een persoonlijk netwerk betreft de verschillende soorten relaties, zoals familieleden, vrienden, kennisgroepen en collega’s. En verder zijn er verschillen op gebieden als geslacht, leeftijd, opleiding, geografie etc. Mensen hebben de neiging om bij voorkeur met anderen om te gaan die op hen lijken (homofilie). Hoe meer de contacten onderling gelijkenis vertonen hoe meer er sprake is van een homogeen netwerk. Voor een persoonlijk netwerk is het echter van belang dat er een zekere mate van diversiteit is. De diversiteit van het netwerk is een belangrijke indicatie voor de kwaliteit van het persoonlijk netwerk. Een divers persoonlijk netwerk bestaat uit meerdere clusters van mensen die zich in verschillende sociale netwerken bevinden. De relaties met de diverse clusters bieden toegang tot uiteenlopende informatie, perspectieven, expertise en talenten. Voor de diversiteit is het niet alleen goed dat er verschillen in de soorten relaties zijn, maar ook in de sterkte van de relaties (sterke en zwakke banden). In het kader van de digitale ontwikkelingen zal het aantal zwakke banden relatief meer toenemen. Zo kun je via sociale media met meer mensen in contact zijn en informatie uitwisselen, maar voor het ontwikkelen van een sterkere band is er meestal meer nodig. Verder zijn de verbindingen in de netwerken relatief meer enkelvoudig (uniplex), hetgeen betekent dat personen maar in een enkele hoedanigheid met elkaar verbonden zijn (relatie beperkt zich tot familie of vriend of collega). Met al deze veranderingen worden de persoonlijke netwerken van mensen niet alleen groter, maar ook meer complex. Er ontstaan meer onderlinge verschillen tussen mensen in hun persoonlijk sociaal netwerk.

Met het persoonlijk netwerk kunnen mensen zich in toenemende mate onderscheiden. Een goede samenstelling van het persoonlijk netwerk is van groot belang voor leiderschap. Leiders besteden bewust aandacht aan hun relaties: het zijn de relaties die bepalend zijn voor de invloed die ze kunnen ondervinden en uitoefenen in de sociale netwerken waar ze onderdeel van zijn. Leiders zijn in het algemeen niet ingebed in een enkel cluster (hoge transitiviteit) maar hebben contact met mensen uit verschillende clusters (lage transitiviteit). Ze bevinden zich veelal op of vlakbij de randen van de verschillende clusters. Met deze strategische positie hebben zij als geen ander toegang tot informatie, perspectieven en talenten uit de diverse clusters. Daarmee kunnen ze perspectieven en talenten bij elkaar brengen voor nieuwe inzichten en ontwikkelingen in bijvoorbeeld samenwerkingsverbanden. Ook is het mogelijk om direct invloed uit te oefenen in de diverse clusters. Voor de verbindende brugfunctie zijn er naast sterke banden ook een groot aantal zwakke banden aanwezig (zie het blogartikel ‘Overbruggen van zwarte gaten in samenwerken’).

3. Netwerkrelaties en leiderschap

De omvang en de samenstelling van het persoonlijk netwerk zijn beide kenmerken die de vorm van het persoonlijk netwerk beschrijven. Ze geven de aanwezigheid en mogelijkheden van de relaties aan, maar zeggen nog niets over de inhoud van de netwerkrelaties.  De inhoud van de relaties heb ik eerder beschreven in het blogartikel ‘Inzien van sociale netwerken voor verbonden leiderschap’. Daarin ben ik ingegaan op het zichtbaar maken van de relaties tussen mensen. De inhoud  van de verbindingen en interacties kan grofweg in vier verschillende functies worden onderverdeeld: (1) bewustzijn (wie ken je), (2) verbinding (met wie praat je), (3) betrokkenheid (wie ondersteun(t) je) en (4) inspiratie (wie motiveer(t) je). Deze vier verschillende functies worden samen wel de sociale steun genoemd. Het is het sociaal kapitaal waar iemand over kan beschikken. Het sociaal kapitaal bestaat uit alle verwachte toekomstige voordelen die je kunt ontlenen aan je contacten en relaties met andere mensen. Naast de netwerkrelaties kan ook de vorm van je persoonlijk netwerk (omvang en samenstelling) een bron zijn voor je sociaal kapitaal.

Voor leiderschap is de kwaliteit van het persoonlijk netwerk met een hoog sociaal kapitaal van vitaal belang. Een leider heeft een goed zicht op haar of zijn persoonlijk netwerk en onderhoudt en ontwikkelt het om optimaal te presteren en te leren. Daarbij kan onderscheid gemaakt worden in de inhoud en de functie van de diverse relaties: de juiste mensen kennen (1), relevante informatie delen (2) en onderling betrokken zijn (3) in een inspirerende omgeving (4). Van leiders mag verwacht worden dat zij in de netwerkrelaties hoog scoren, zowel inhoudelijk als sociaal-emotioneel. De relaties en de vorm van het persoonlijk netwerk maken het voor leiderschap mogelijk om de juiste talenten, informatie, perspectieven en expertise bij elkaar te brengen en met elkaar op een betekenisvolle manier te verbinden en waar relevant te integreren.

Strategische positie en leiderschap

In dit blogartikel ben ik ingegaan op het belang en de betekenis van een persoonlijk netwerk voor leiderschap. Dankzij het persoonlijk netwerk beschikken leiders over een strategische positie in de sociale netwerken van bijvoorbeeld samenwerkingsverbanden en hun omgeving. In sociaal netwerkonderzoek zijn deze posities in het totale sociale netwerk te herkennen. Zo blijkt het voor leiderschap kenmerkend te zijn om een hoge mate van ‘betweenness centrality’ in het netwerk te hebben: als persoon vorm je dan een brug tussen andere personen en groepen die anders niet of nauwelijks met elkaar verbonden zijn. Tevens is een hoge mate van ‘centrality’ in het grotere sociale netwerk een indicatie voor leiderschap: dit is de mate waarin iemand bijdraagt aan de algehele onderlinge verbinding en sociale dynamiek tussen mensen. Mede dankzij hun persoonlijk netwerk maken leiders het mogelijk dat mensen zich op een betekenisvolle manier verbinden. Daarbij staat het gemeenschappelijk doel voorop en wordt er optimaal gebruik gemaakt van de verscheidenheid in bijvoorbeeld perspectieven en talenten: ‘connect on similarity, profit from diversity’ (zie het blogartikel ‘Verbonden leiderschap in eenheid en verscheidenheid’).

Voor nadere informatie over leiderschap in netwerken, zie: ‘Leiderschap in elke relatiedriehoek van een netwerk‘.