Natuurlijk leiderschap in netwerkorganisaties


Over de drie leiderschapsrollen en relatie-intelligentie.

Natuurlijk leiderschap

Netwerkorganisaties zijn adaptieve gemeenschappen die als complexe levende systemen gevormd worden en functioneren op basis van de fundamentele principes van de natuur en de intrinsieke behoeften van de mens (zie blogartikel ‘Natuur met de mens aan de basis van netwerkorganisaties’). Goed leiderschap speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling van netwerkorganisaties. En wel leiderschap in een nieuwe hoedanigheid. Net als netwerkorganisaties is dit nieuwe leiderschap gebaseerd op de fundamentele principes van de natuur en de intrinsieke behoeften van de mens. Gezien de natuurlijke bron wil ik dit nieuwe leiderschap aangeven met de term natuurlijk leiderschap.

Drie leiderschapsrollen

Gezien de aard van netwerkorganisaties als complexe levende systemen kan er naar mijn mening geen sprake zijn van een enkele en vaste vorm van leiderschap. Meerdere leiderschapsrollen verspreid over een groot aantal personen in de gemeenschap zijn nodig voor het goed functioneren en ontwikkelen van netwerkorganisaties. Voor zover ik het nu zie zijn er in natuurlijk leiderschap een drietal leiderschapsrollen te onderkennen. Deze drie rollen heb ik in een eerdere blog al kort benoemd (‘Kritische leiderschapsrollen bij innovatie’). In dit blogartikel wil ik ingaan op deze drie rollen die tesamen het natuurlijk leiderschap vormen: (1) Platform inspirator, (2) Creatieve verbinder en (3) Expertise deler.

(1) Platform inspirator: scheppen van condities voor richting

De rol van platform inpirator schept een ruimte (platform) voor een inspirende en relationeel veilige dialoog waarin de purpose van de organisatie voor een ieder op een persoonlijk betekenisvolle manier tot leven komt.

Purpose kompas

Op basis van onderlinge gelijkwaardigheid weten de medewerkers zich te  verbinden met de purpose van de organisatie. Voor elk van hen ontstaat idealiter een verbinding van hun individuele talenten en ambities met de identiteit en ambitie van de organisatie. Wanneer de purpose voor een ieder helder, aansprekend en richtinggevend is, kan de collectieve verbondenheid aan de purpose leidend worden. Het collectieve bewustzijn van de purpose vormt dan het kompas en het primaire coördinatiemechanisme in de organisatie. In het besef van de onderlinge afhankelijkheid is er bij een ieder de commitment om op basis van eigenaarschap haar of zijn bijdrage te leveren; en tevens voelt een ieder het belang om elkaar hiervoor ook de ruimte te gunnen. De weg naar deze collectieve verbondenheid gaat via de natuurlijke weg van de relationele dialoog waarin ruimte is voor onderlinge beeldvorming en wederzijdse kwetsbaarheid (zie blogartikel ‘De relationele dialoog van leiderschap’).

Strategische dans

Om de purpose als kompas leidend te laten zijn in de dagelijkse praktijk worden er met elkaar richtinggevende principes geformuleerd. Algehele commitment aan deze principes ondersteunt de richtgevende en coördinerende werking van de purpose. De principes geven een kader en houvast waaraan medewerkers hun handelen en beslissingen toetsen. Bij belangrijke beslissingen vindt deze toetsing plaats in de vorm van een gestructureerd besluitvormingsproces (zie blogartikel ‘Het strategisch belang van besluitvorming’). Medewerkers zijn actief betrokken bij strategische beslissingen en evaluaties tijdens periodieke strategische bijeenkomsten (‘strategische dans’). Organisatiebreed ervaren en leren ze de toepassing van de principes en het besluitvormingsproces. Tevens wordt de betekenis van de purpose levend gehouden door inspirerende en praktische voorbeelden die in de organisatie continu de ronde doen (verhalen en storytelling).

Operationele ruimte

Met het purpose kompas en de strategische dans wordt er een operationele ruimte gecreëerd voor alle teams en andere onderdelen van de organisatie. Dankzij de actieve betrokkenheid en transparantie zijn de kaders en ruimte voor zelfstandig handelen en beslissen voor een ieder duidelijk en begrijpelijk. Vanuit een collectief gevoel van gedeelde verantwoordelijkheid voor de purpose wil een ieder optimaal bijdragen in verbinding met anderen. Vanuit de gedachte van eenheid in diversiteit wordt gebruik gemaakt van de individuele en onderling verschillende talenten en ambities (zie blogartikel ‘Verbonden leiderschap in eenheid en verscheidenheid’). Wanneer teams belemmeringen ervaren in de operationele ruimte of ideeën hebben die de kaders voor handelen of besluiten overtreffen kunnen zij dit in de strategische dans inbrengen. Dit geldt ook voor de afstemming met andere teams en eventueel benodigde ondersteuning. Bij een goede operationele ruimte functioneren de teams naar tevredenheid zelfsturend en wendbaar, en wel in afstemming met de purpose en met de andere teams van de organisatie.

(2) Creatieve verbinder: creëren van verbindingen voor interacties

De rol van creatieve verbinder illustreert het grote belang van de kwaliteit van verbindingen en relaties tussen de mensen in en buiten de netwerkorganisatie. Dankzij de collectieve focus op verbindingen en relaties is er een hoge relatie-intelligentie in een netwerkorganisatie.

Teamdynamiek

In een netwerkorganisatie is ieder zich bewust van het belang van goede onderlinge relaties en interacties voor het functioneren en ontwikkelen van de organisatie én ook van personen zelf. Medewerkers gaan zorgvuldig verbindingen met elkaar aan wanneer ze aan de hand van strategisch belangrijke thema’s met elkaar gaan samenwerken. Bij het formeren van teams is er naast individuele talenten en ambities ook aandacht voor onderlinge relaties en groepsdynamiek. Zo is er naast een gedeelde verantwoordelijkheid voor de teamresultaten ook een gedeelde verantwoordelijkheid voor de teamdynamiek. Waar nodig worden de teams ondersteund, zowel om over de benodigde diversiteit aan talenten en perspectieven te beschikken als om onderling effectieve en veilige verbindingen te ontwikkelen.

Team van teams

Naast de verbindingen in de teams is er ook aandacht voor de verbindingen met andere teams en onderdelen van de organisatie. Elk team is een onderdeel van een ‘team van teams’, die met elkaar het sociale weefsel van de netwerkorganisatie vormen. De continue stroom van onderling verbonden teams die zich vormen, ontwikkelen en weer ontbinden geeft de samenhang en dynamiek in het netwerk. Teamleden zorgen ervoor om over voldoende sterke en zwakke banden met leden van andere teams te beschikken. Elk team is zich bewust van een aantal netwerkprincipes: het vermijden van sterke centrale posities in een team, het betrekken van deelnemers op de netwerkranden van teams, en het overbruggen van zwarte gaten tussen de netwerken van teams (zie blogartikel ‘Creativity is just connecting things’). En verder is elk team vertegenwoordigd bij de organisatiebrede strategische bijeenkomsten (‘strategische dans’). Waar nodig worden teams ondersteund in de samenhang en dynamiek om de afstemming en samenwerking met andere teams in het netwerk te verbeteren.

Externe stakeholders

Naast de interne verbindingen spelen de creatieve verbinders ook een belangrijke rol in het leggen en faciliteren van externe verbindingen. In het algemeen worden verbindingen van medewerkers over de grenzen van de organisatie gestimuleerd en gefacliteerd. Niet alleen voor de openheid van de gemeenschap en het opdoen van ideeën en andere perspectieven, maar ook voor co-creatie en co-evolutie van de netwerkorganisatie met de externe omgeving. Als bruggenbouwers of liaisons weten creatieve verbinders externe verbindingen te leggen voor medewerkers en teams op velerlei gebied. Denk aan specifieke expertise en talenten die in de organisatie ontbreken, maar ook aan specifieke klanten, stakeholders en organisaties waar de teams mee samen willen werken. En tenslotte zijn er contacten met externe coaches die de teams kunnen begeleiden bij het werken aan de kwaliteit van relaties en interacties, bijvoorbeeld bij gebrek aan vertrouwen en bij dreigende conflicten binnen of tussen teams

(3) Expertise deler: aanwenden van talenten voor samenspel

Samensturing als team

Over de rol van expertise deler kan ik kort zijn. Deze rol is te vinden in elk van de teams. De rol wordt gedeeld onder die teamleden die een leidende rol willen en kunnen innemen. In onderlinge gelijkwaardigheid wordt in een team afwisselend het voortouw genomen. Leidend hierin zijn de expertise en talenten waar op dat moment specifiek behoefte aan is in de samenwerking. Denk aan een vlucht vogels die vliegen in v-formatie en die elkaar afwisselen in de koppositie. Deze leiderschapsrol speelt zich af in de relationele verbinding tussen de leden van het team. De samensturing is een groepskenmerk van het team. Samensturing van het team vindt plaats in lijn met de purpose en de richtinggevende principes, en in afstemming met de andere teams en eenheden van de netwerkorganisatie.

Relatie-intelligentie

Voor een netwerkorganisatie die wil functioneren als een gezond complex levend systeem zijn alle drie de leiderschapsrollen van belang. Bij alle drie de rollen is er naast inhoudelijke aspecten (purpose, doelen, taken) aandacht voor relationele aspecten. Denk bij het laatste aan aspecten als vertrouwen, gelijkwaardigheid en kwetsbaarheid in de samenwerking (zie blogartikel ‘De kunst van samenwerken bij complexe vraagstukken’). De rol van creatieve verbinder legt de focus zelfs geheel op de verbindingen en relaties. Deze organisatiebrede aandacht voor de relationele aspecten in de verbindingen tussen mensen is kenmerkend voor de netwerkorganisatie als complex levend systeem: er is sprake van een hoge relatie-intelligentie.