Over de drie invloedssferen voor sociale transformatie.  

Illusie van machteloosheid

Overweldigd door de omvang en complexiteit van de corona- en klimaatcrisis kan er de neiging zijn om je onmachtig te voelen er als individu iets aan te kunnen doen. In aansluiting op mijn vorige blogartikel (‘Over de aanpak van corona en systeemdenken’) wil ik in dit blogartikel ingaan op dit gevoel van machteloosheid, dat volgens mij begrijpelijk maar in het geheel niet nodig is. Elk van ons heeft wel degelijk de macht en de mogelijkheid om invloed uit te oefenen op sociaal complexe problemen zoals bijvoorbeeld de coronacrisis en de klimaatverandering. Kijk maar wat er gebeurt als zich ergens een acuut humanitaire ramp voordoet, zoals overstromingen, bosbranden en hongerrampen. Van alle kanten komen mensen, instellingen en landen in beweging zonder dat er oeverloos gepraat hoeft te worden. Misschien is het bij corona en het klimaat wel onze illusie van machteloosheid dat ons in de weg zit, waardoor acties die ons geloof versterken er iets aan te kunnen doen in de kiem gesmoord worden.

Gewenste wereld en purpose

Sociaal complexe problemen als corona en het klimaat kunnen naar mijn mening alleen maar goed worden aangepakt als we als mens een duidelijk en positief gemeenschappelijk beeld hebben van hoe we het wel willen hebben: onze gewenste wereld. Een wereld die we willen voor onszelf en anderen, voor al het leven op aarde en voor onze nakomelingen. Het gaat om de purpose van de mensheid die als ‘attractor’ aanzet tot een positieve sociale beweging om het gemeenschappelijk doel van de gewenste wereld te realiseren. Aan de basis van sociale bewegingen en transformaties staan altijd mensen met een passie die hen langzaam maar zeker verbindt en versterkt. Denk aan de burgerrechten- en vredesbeweging, en meer recent Black Lives Matter en MeToo. Om als sociale beweging succesvol te zijn dienen huidige patronen (waarden, denken en gedrag) te worden doorbroken om tot nieuwe patronen en nieuwe werelden te kunnen komen. Van belang hierbij is dat dit tot constructie en niet tot destructie leidt van de verscheidenheid van de mensheid en de natuur. Negatieve sociale bewegingen die leiden tot dictatuur of vernietiging van de natuur voldoen dus niet aan de purpose van de mensheid.

De drie invloedssferen

Ook voor sociale transformatie op complexe gebieden als corona en het klimaat dienen nieuwe patronen te ontstaan en te worden ondersteund.
Daarvoor is een zogenoemde systeemaanpak nodig waar ieder van ons vanuit zal moeten gaan. In deze systeemaanpak zijn een drietal invloedssferen te onderscheiden. In de eerste plaats is dit de praktische invloedssfeer: de dingen die we in de praktijk zelf anders kúnnen doen waardoor nieuwe gedragspatronen kunnen ontstaan. Dit is vaak de invloedssfeer waar we de meest aandacht aan besteden. Om Barack Obama te parafraseren: ‘Yes You Can’. In de tweede plaats gaat het om de politieke invloedssfeer: de systemen, normen en regelgeving in de maatschappij die veelal verweven zijn met de oude patronen. Deze invloedssfeer is lastiger te beïnvloeden maar wel degelijk te bereiken vanuit het collectief. En dan is er de persoonlijke invloedssfeer: jouw individuele waarden, overtuiging en denkpatronen in het kader van de gewenste wereld en de purpose van de mensheid. Aan deze persoonlijke invloedssfeer besteden we meestal nauwelijks aandacht, terwijl deze juist van vitaal belang is.

Praktische invloedssfeer

De praktische invloedssfeer bij sociale transformatie omvat de dingen die voor de hand liggen en die in de dagelijkse praktijk anders gedaan kunnen worden zonder veel externe belemmeringen. De belemmeringen bevinden zich eerder in jezelf. Zo kan je het gevoel hebben iets op te moeten geven wat je juist prettig vindt (autorijden, vlees eten, vliegvakantie). Daarnaast kan je het gevoel hebben afgescheiden en van weinig invloed te zijn. We zijn ons dan helaas onvoldoende bewust van de kracht en dynamiek van sociale complexiteit. Jouw invloed kan tot ver in je netwerk doorwerken zonder dat je dat bewust bent, tot personen die wel drie stappen van jou verwijderd zijn. Door deze sociale ‘besmettingen’ en onze onderlinge verbondenheid kan ander gedrag wel degelijk van grote invloed zijn en bij versterkingen zelfs tot nieuwe sociale patronen leiden. Op het gebied van corona gaat het bijvoorbeeld over jouw invloed ten aanzien van het vaccineren. Voorbeelden voor het klimaat zijn voeding (minder vlees, vegetarisch eten), afval (splitsing, cyclisch gebruik), energie (zonnepanelen, elektrisch rijden) en mobiliteit (fiets, openbaar vervoer).

Politieke invloedssfeer                                                                                    

De politieke invloedssfeer bij sociale transformatie betreft de veranderingen in systemen, normen en regelgeving in de maatschappij. Omdat deze structuur nauw verweven is met ons huidige gedrag en oude patronen, kan het een belemmering zijn voor het ontstaan van nieuwe patronen. Dus een inperking van onze praktische invloedssfeer. Acties en resultaten in de politieke invloedssfeer worden beïnvloed door belangen(tegenstellingen) en machtsrelaties tussen veelal uiteenlopende stakeholders. Denk bijvoorbeeld aan subsidies voor alternatieve energiebronnen en vervoersmiddelen, systemen voor hergebruik van afval, wetgeving voor natuurbescherming. Onder stabiele omstandigheden is de politieke invloedssfeer niet makkelijk te veranderen, maar in een instabiele periode van chaos is dit wel degelijk het geval. Zo is de coronacrisis een enorme kans voor transformatie ten aanzien van het beleid en de omgang met klimaat en de natuur. De invloed die we hierop uit kunnen oefenen komt slechts voor geringe mate van de praktische invloedssfeer en moet met name komen van onze persoonlijke invloedssfeer.

Persoonlijke invloedssfeer

De persoonlijke invloedssfeer is voor een sociale transformatie de meest belangrijke van alle invloedssferen! Naar aanleiding van de corona- en klimaatcrisis zullen we onszelf en elkaar een nieuw verhaal moeten gaan vertellen. Een verhaal over wie we willen zijn, in wat voor een wereld we willen leven, waar we als mensheid voor willen staan. Hoe willen we omgaan met elkaar, met de natuur en met de omgeving om complexe problemen als corona en het klimaat te voorkomen. In het verhaal ontstaan ideeën en initiatieven die tot een steeds grotere sociale beweging en invloed kunnen leiden. Gaandeweg gaan steeds meer mensen anders kijken naar de wereld, naar de natuur en naar onszelf. Er ontstaat een positieve purpose als mensheid, waarin de mensen zich verbonden voelen met elkaar en met alle leven op aarde. Er zal een steeds grotere inmenging zijn met de praktische invloedssferen, maar ook met de politieke invloedssfeer. Systemen, normen en regelgeving zullen onder druk komen en op termijn aangepast worden ter ondersteuning van de gewenste wereld en van de purpose van de mensheid.

Illusie van afgescheidenheid

Onder het gevoel van machteloosheid ligt volgens mij de illusie van afgescheidenheid. Dit gevoel van afgescheidenheid zal hopelijk verdwijnen wanneer we in ons verhaal gaan beseffen dat we verbonden zijn met elkaar en met de natuur. Het ligt dus wel degelijk binnen jouw macht om invloed uit te oefenen. Jouw deelname aan de systeemaanpak met alle drie de invloedssferen is van belang en draagt bij aan de sociale beweging en transformatie op complexe gebieden als corona en het klimaat. In een sociaal complexe situatie kunnen kleine veranderingen tot grote gevolgen leiden, zeker wanneer we ons in een instabiele periode van chaos bevinden zoals de corona- en klimaatcrisis. En wanneer we uitgaan van een gemeenschappelijk gewenste wereld en positieve purpose van de mensheid, kunnen we elkaar overal gaan versterken. Dankzij de complexiteit kunnen deze elkaar versterkende effecten exponentieel gaan toenemen. Als een vlinder het kan dan is er geen enkele reden waarom jij en ik het niet kunnen (zie blogartikelen: Het ‘vlindereffect’ op de corona crisis en erna’, deel 1 en deel 2).

Dit blogartikel is het vervolg op het blogartikel ‘Over de aanpak van corona en systeemdenken’ (22 december 2021).