Over Theorie U voor de vereiste complexiteit en verandering.

Vereisten vanuit de omgeving

Voor het goed functioneren en ontwikkelen dient een organisatie over de eigenschappen te beschikken van de complex dynamische omgeving (eco-systeem) waar ze onderdeel van is. Wanneer bijvoorbeeld de dynamiek van verandering in de omgeving toeneemt zal dit tot meer variatie leiden, hetgeen meer variatie vereist in het systeem van de organisatie (vereiste variatie). Dit geldt ook voor de mate van complexiteit. De interne complexiteit van een organisatie dient minimaal overeen te komen met de mate van complexiteit van de betreffende omgeving (vereiste complexiteit).

Transformeren volgens Theorie U

Deze vereisten vanuit de omgeving gelden ook voor een fundamentele transformatie die een organisatie wil ondergaan. De interventies voor het transformeren dienen de mate van complexiteit en de aard van de verandering aan te kunnen. Dus bij een fundamentele transformatie geen vast en algemeen stappenplan, maar wel een op de situatie toegesneden en organische benadering die rekening houdt met de complexiteit en met de diepte van de vereiste verandering. Zo’n diepe organische benadering wordt naar mijn mening geboden door de inzichten en de toepassing van het zogenoemde U-proces volgens Theorie U (Theory U. Scharmer 2007).

Onderlinge relaties en (on)bewustzijn

Net als in de complexiteitstheorie is de aandacht in Theorie U primair op de kracht van de onderlinge relaties in het totale sociale veld. Bij deze relaties gaat het niet alleen om de relaties tussen medewerkers en stakeholders onderling, maar juist ook om de relaties met onszelf (zelfbewustzijn) en met het betreffende eco-systeem (systeembewustzijn). De collectieve aandacht voor het (on)bewustzijn als de bron van waaruit we opereren ligt in het U-proces aan de basis van de benadering en is van cruciaal belang voor het fundamenteel transformeren. In dit blogartikel wil ik een nadere toelichting geven op het U-proces volgens Theorie U.

Seeing en Sensing: bewustzijn en waarneming

In het U-proces worden we bewust van onze zogenoemde blinde vlek. Dit zijn de patronen van gedachten en gedragingen waarin we veelal onbewust vastzitten. Door vooringenomen gedachten en oordelen op te schorten wordt het mogelijk om meer open en breed waar te nemen (Seeing). En door empathisch naar elkaar en naar de omgeving te luisteren gaan we onze aandacht en waarneming verleggen. We krijgen meer inzicht in hetgeen er in bredere en diepere zin speelt en tevens meer gevoel voor wat dit voor ons betekent. We worden collectief bewust van de verbinding met het grotere geheel en willen vanuit de kracht van gedeelde waarneming opereren (Sensing).

Presencing: emergentie en purpose

Na het loslaten van oude patronen en het verleggen van onze waarneming staan we met ‘open mind, open hart en open wil’ stil bij de huidige situatie. Vanuit systeembewustzijn met gevoel voor de kracht van de onderlinge verbindingen wordt gekeken wat zich vanuit de toekomst aandient (Presencing). Aangezien dit onbekende van alles kan zijn betekent dit een fase met onzekerheid en chaos voordat tot een helder inzicht kan worden gekomen. Bij de ideeën en mogelijkheden die zich aandienen (emergentie) reflecteren we op de toekomstige identiteit en de bestaansreden (purpose) in het eco-systeem.

Crystallizing en Prototyping: verbeelding en co-creatie

Na het reflecteren op de toekomstige identiteit en de bestaansreden willen we de mogelijke toekomst zo goed mogelijk verbeelden. We geven nadere invulling en vorm aan de inzichten en ideeën die bij Presencing zijn ontstaan (Crystallizing). Al doende willen we de toekomst nader vormgeven. Dit betekent agile werken met continu experimenten en prototypen en een iteratieve cyclus voor aanpassingen en verbeteringen (Prototyping). Dit gebeurt vanuit de kracht van de onderlinge verbindingen: alle relevante stakeholders zijn betrokken bij de co-creatie van de nieuwe toekomst.

Sociale beweging van transformeren

Theorie U beschrijft de sociale beweging die nodig is om met elkaar te transformeren: in het neergaande deel van de U gaat het om Seeing en Sensing, onderaan de U is er Presencing en in het opgaande deel van de U is het tijd voor Crystallizing en Prototyping. Elke organisatie zal z’n eigen pad van het U-proces moeten bewandelen. En in de diepe organische benadering goed leren omgaan met de vereiste complexiteit om de vereiste verandering te realiseren. Theorie U biedt deze mogelijkheid om te transformeren als een sociale beweging in een complexe omgeving.

Voor nadere informatie over fundamenteel veranderen, zie blogartikelen ‘De fundamentele veranderkracht in een vitale organisatie’ en ‘Onzichtbare patronen remmen echte gedragsverandering in organisaties’.