Over de noodzaak van ‘Positieve gezondheid’ en ‘One Health’.

Toekomstbestendigheid van de zorg

Het waarborgen van de toekomstbestendigheid van onze gezondheidszorg staat in Nederland hoog op de agenda. Niet alleen vanwege de toenemende en meer complexe zorgvraag en door de schaarste aan zorgpersoneel; ook door de enorme groei van zorguitgaven die een toenemende druk geeft op de solidariteit en op andere belangrijke collectieve uitgaven voor de maatschappij. Er zijn daarom veel initiatieven voor het voorkomen, verplaatsen en vervangen van zorg (‘de Juiste Zorg op de Juiste Plek’). Daarbij worden zieke mensen en hun welbevinden in de maatschappij centraal gezet. Het streven is naar persoonsgerichte zorg die aansluit bij wat mensen nodig hebben om met een ziekte of aandoening zo goed mogelijk hun leven in te kunnen richten.

Ziektezorg en mindset van ziek zijn

Het huidige zorgsysteem is met name gericht op het reactief oplossen van het probleem ziekte. Het is eerder ziektezorg dan gezondheidszorg. We besteden primair en reactief aandacht aan iets wat we niet willen: ziek zijn. Ofwel: ‘it’s like riding a horse sitting backwards’. Alhoewel de huidige aandacht voor preventie goed is, gaat het nog steeds uit van ziekte. We richten ons op het voorkomen van ziekte in plaats van dat we uitgaan van het zo lang en optimaal mogelijk gezond zijn. En ook aspecten als leefstijl, eigen regie en vroegtijdige aanpak gaan in de huidige aanpak vaak uit van het probleem ziekte. De mindset van ziek zijn ligt aan de basis van het huidige zorgsysteem. Willen we het zorgsysteem fundamenteel wijzigen dan zullen we dus met name iets aan deze mindset van ziek zijn moeten doen.

Gezondheidszorg en mindset van gezond zijn

Een zorgsysteem dat er is voor onze gezondheid dient te zijn gebaseerd op een mindset van gezondheid. We besteden dan primair en proactief aandacht aan iets wat we wel willen: gezondheid. En in de aanpak gaat het niet alleen om het behouden van onze gezondheid maar juist ook het stimuleren en bevorderen van onze gezondheid. Aspecten als leefstijl, eigen regie en vroegtijdige aanpak zijn nog steeds onderdeel van de aanpak, maar vanuit het vertrekpunt van (optimale) gezondheid. Gezondheid wordt niet langer gezien als afwezigheid van ziekte. Zo kan een leefstijl voor gezondheid er anders uitzien dan die voor het voorkomen van ziekte. En wat te denken van het verschil tussen een vroegtijdige aanpak in het kader van gezondheid en die voor het voorkomen van ziekte. Het zorgsysteem zal er fundamenteel anders uitzien als het gebaseerd is op een mindset van gezond zijn.

Positieve gezondheid

Een goed voorbeeld is het initiatief van Machteld Huber (iPH), die de invalshoek van positieve gezondheid kiest. Het accent ligt niet op ziekte of klachten maar op de mensen zelf, op hun veerkracht en op wat hun leven betekenisvol maakt. De aandacht is gericht op het vermogen van mensen om met de fysische, emotionele en sociale uitdagingen in het leven om te gaan en hierin zo veel als mogelijk eigen regie te voeren. Veerkracht en zelfredzaamheid van mensen vormen het uitgangspunt van deze benadering van positieve gezondheid. Inmiddels is deze nieuwe benadering opgenomen in de beleidsplannen van veel organisaties in de zorg en in de publieke gezondheid. Maar helaas realiseren we daarmee nog geen verandering van het huidige zorgsysteem. Het is immers weer een aanpak die vanuit het beleid top-down uitgerold en opgelegd wordt aan de gezondheidszorg. Een echte verandering naar positieve gezondheid dient primair plaats te vinden in de verbinding en interactie tussen mensen in de gehele maatschappij.

One Health (WHO)

One Health is een interessant initiatief van de World Health Organization dat een bredere scope heeft dan die van gezondheidszorg voor de mens. Het is een geïntegreerde aanpak vanuit de diverse sectoren in de maatschappij voor het optimaal in evenwicht brengen van de gezondheid van mensen, dieren en ecosystemen in de natuur. Overheden, onderzoekers en instellingen in de diverse sectoren worden opgeroepen om gezamenlijk op te trekken voor deze aanpak van gezondheid in het algemeen en die voor de gezondheidsissues als COVID in het bijzonder. Daarbij is het expliciet de bedoeling dat dit in samenspraak en samenwerking met burgers in de vorm van communities plaats vindt. Wanneer burgers op deze manier betrokken worden zullen ze zeker anders naar gezondheid gaan kijken; de mindset zal langzaam maar zeker gaan veranderen. Gezondheid voor de mens niet als doel op zich, maar voor een gezonde samenleving op deze planeet.

Mindset voor een ander zorgsysteem

Willen we het zorgsysteem fundamenteel veranderen, dan zullen we het moeten aanpakken bij de wortel: een andere mindset van mensen in de maatschappij. Wijziging van mindset is de meest krachtige manier om verandering in systemen te realiseren (Thinking in Systems. Meadows 2008). Om onze mindset te veranderen zullen we elkaar actief moeten betrekken en elkaar een ander verhaal moeten gaan vertellen. Dit kan aan de hand van goede initiatieven zoals ‘Positieve gezondheid’ van Machteld Huber en ‘One Health’ van WHO. In het verhaal dient het belang van een breder begrip van gezondheid goed tot uiting te komen: gezond leven met de vele voordelen voor de mensen en voor de gehele samenleving. Voor een verandering van onze mindset zijn we actief betrokken bij de initiatieven en vertellen we elkaar een ander verhaal over gezondheid. Het is alleen via deze persoonlijke invloedssfeer dat we tot een echt ander zorgsysteem voor onze gezondheid kunnen komen (zie blogartikel ‘Onmacht en macht in corona en het klimaat’).