Wat de telefoon en onze identiteit gemeen hebben.

Minder controle en toch meer invloed

Leven in een complex dynamische wereld betekent om kunnen gaan met onzekerheid en onze behoefte aan controle los kunnen laten. Door de sterke onderlinge verbondenheid en afhankelijkheid in de wereld heeft het geen enkele zin om te trachten de dingen naar onze verwachting te laten verlopen. Dat wil echter niet zeggen dat we geen invloed kunnen uitoefenen. Dat kunnen we namelijk wel, op ieder moment en niet alleen in onze directe omgeving. Met het afnemen van controle zou onze mate van invloed juist wel eens toe kunnen nemen. Net als het gebrek aan controle heeft ook de kans op invloed alles te maken met de sterke onderlinge verbondenheid en afhankelijkheid. Met een toename van verbondenheid en afhankelijkheid neemt onze invloed zelfs exponentieel toe! Dit als gevolg van het feit dat onderlinge relaties en interactiedynamieken zich in een complex dynamisch omgeving exponentieel kunnen ontwikkelen en manifesteren (wet van Metcalfe).

Complex responsieve processen van relaties

De dynamiek van onze verbondenheid en afhankelijkheid is enorm. De impact komt met name doordat er een exponentiële ontwikkeling plaatsvindt in de onderlinge relaties en interactiedynamieken die de grondslag van ons bestaan vormen (zie het blogartikel ‘De grondslag van ons bestaan vanuit netwerkperspectief’). In de complexiteitstheorie staan deze onderlinge relaties en interactiedynamieken centraal. Daarbij is er een primaire oriëntatie op dynamische relationele processen in plaats van op diverse statische (sub)systemen. Zo wordt er door R. Stacey een diepgaande beschrijving gegeven van de zogenoemde ‘complex responsieve processen van relaties’. Daarin zijn onze individuele binnenwereld en sociale buitenwereld niet gescheiden van elkaar. Beide werelden staan continue onder invloed van elkaar; ze zijn als het ware verstrengeld en ontwikkelen zich als responsieve aspecten in de dynamische interactieprocessen van hun onderlinge relatie.

Actieve betrokkenheid bij emergentie

We zijn ons bewust dat onze ervaring en werkelijkheid voor een groot deel worden bepaald door de relaties die we hebben met de sociale omgeving en met de sociale clusters waarin we ons bevinden. In deze relationele processen vormen we al interacterend de beelden die we hebben over onszelf en over andere dingen. Het is een actief relationeel proces waar we ons veelal maar deels bewust van zijn. Zo ontstaat ons zelfbeeld in interactie met anderen in onze omgeving (K. Weick). Onze identiteit gaat dus niet zozeer om onze solitaire entiteit maar om het eigen actieve proces in de interactie met de omgeving. Denk hierbij aan het actieve relationele proces met bijvoorbeeld de telefoon. De betekenis van een telefoon is radicaal gewijzigd door de totaal andere relatie die we ermee hebben gekregen sinds de introductie van de iPhone (B. Klaas). Het zijn allemaal processen waarin wij zelf actief betrokken zijn en waarin iets nieuws ontstaat op basis van interactiedynamieken, ofwel emergentie. Zowel onze identiteit als onze telefoon emergeert (wederom) in de sociale context.

Positieve emergentie

Met het toenemen van de onderlinge verbondenheid en afhankelijkheid neemt in een complexe wereld de kans op emergentie toe en wel op allerlei gebieden en vlakken. Precies de reden waarom onze controle afneemt en onze invloed enorm toe kan nemen. Een veelvoud van positieve invloeden leidt zonder twijfel tot positieve emergentie in allerlei gebieden en vlakken. Het vraagt van ons om een bewust actieve betrokkenheid in de relaties waar we in het leven mee verstrengeld zijn. Zo is er op ecologisch gebied onze relatie met de natuur. We moeten onszelf niet afgescheiden van de natuur beschouwen, maar ons verstrengeld met de natuur voelen. Dit op basis van de continue interactiedynamieken in een actief relationeel proces met de natuur. En ook is het van belang voor onze kijk op organisaties. De relaties en interactiedynamieken tussen medewerkers en met de omgeving dienen aan de basis van een organisatie te staan. In een goed ervaren en bewuste (purpose) verstrengeling kan een levende organisatie ontstaan die zich op basis van positieve emergentie continue ontwikkelt in het ecosysteem. En met medewerkers die weinig controle maar heel veel eigen invloed ervaren!

Voor nadere informatie over emergentie in organisaties (emergent bewustzijn, emergent leiderschap en sociale emergentie), zie blogartikelen ‘Effectief leiderschap en complexiteit’, ’Complexiteit doorzien: no solution, only evolution’ en ‘Geweldige teams draaien om intersubjectieve relaties’.