Leiderschap in innovatie geeft richting en ruimte aan een integrale benadering van drie manieren van werken in organisaties.

Het is lastig om twee dingen tegelijkertijd te doen. Dit probleem van ‘multitasken’ geldt met name voor de mannen onder ons. Aan twee dingen tegelijkertijd denken is zelfs voor niemand mogelijk. Ook behoort het niet tot de mogelijkheden om tegelijkertijd meerdere dingen in een object te zien. Zo laat de bekende illustratie van de jonge/oude vrouw ons inzien dat exact dezelfde beeldinformatie tot totaal verschillende interpretaties kan leiden. Alhoewel we in staat zijn om zowel de oude vrouw als de jonge vrouw in de illustratie te zien, is het onmogelijk om de beide vrouwen tegelijkertijd te zien. We schakelen van het ene perspectief naar het andere, afhankelijk van de wendbaarheid in ons hoofd. Het perspectief dat we op enig moment hebben, bepaalt hetgeen we zien en denken. Het is goed dat we ons realiseren dat er achter onze eigen individueel ‘gelabelde’ werkelijkheid een diepere meer gemeenschappelijke werkelijkheid kan liggen (‘Love has no labels’).

Drie manieren van werken in organisaties

Ook in organisaties is het voor mensen lastig om tegelijkertijd twee dingen te doen. Denk bijvoorbeeld aan het zorgdragen voor de bestaande business met huidige klanten en tegelijkertijd nieuwe innovatieve diensten en producten ontwikkelen. Beide werkzaamheden vragen een totaal ander perspectief en benadering. Dat geldt al voor lineaire innovatie, laat staan voor niet-lineaire innovatie. Bij lineaire innovatie gaan we uit van een toekomst als lineaire extrapolatie van het heden. In een complexe en dynamische wereld is de toekomst echter nauwelijks meer te herleiden uit het verleden. We hebben met niet-lineaire veranderingen te maken, die niet-lineaire innovaties van organisaties vereisen. Voor niet-lineaire innovatie wordt het nog lastiger voor mensen in organisaties. In plaats van twee dingen moeten ze zelfs drie dingen tegelijkertijd kunnen doen. Het gaat om drie manieren van werken die een totaal ander perspectief en benadering vereisen. Deze drie verschillende manieren van werken betreffen: (1) optimalisatie van het heden, (2) transformatie naar de toekomst en (3) creatie van de toekomst.

1. Optimalisatie van het heden: huidige business

In organisaties gaat de meeste aandacht uit naar het optimaliseren van de resultaten van de bestaande business met de huidige klanten. Voor deze  dagelijkse operaties zijn de meeste geld en middelen beschikbaar. Er is een vaste en beproefde manier van werken ontstaan die succesvol is gebleken. Op basis van deze dominante logica wordt de bestaande business zorgvuldig beschermd en uitgebouwd. Voor de optimalisatie van de huidige producten en diensten vinden er continu verbeteringen plaats in de diverse organisatie elementen, zoals de processen, competenties en technologieën. Deze verbeteringen worden aangedragen en uitgevoerd door de betreffende medewerkers (‘lean’). De korte termijn (1 jaar) doelstellingen liggen met name op het gebied van klanttevredenheid, productiviteit en winstgevendheid.

2. Transformatie naar de toekomst: lineaire innovatie

Voor het werken aan de toekomstige business zal de dominante logica doorbroken moeten worden. Er dient ruimte te zijn voor de ontwikkeling van nieuwe producten en diensten voor de huidige en nieuwe klanten. Een aantal selectief gekozen mensen wordt hiervoor vrijgesteld voor een deel van hun werktijd. Naast huidige medewerkers kunnen ook een aantal mensen van extern worden uitgenodigd. Dit virtuele transformatie team richt zich in eerste instantie op lineaire innovatie, waarbij men uitgaat van de bestaande business. De middellange termijn (2 jaar) doelstellingen liggen met name op het gebied van nieuwe producten en diensten, groei en marktaandeel. Dankzij het doorbreken van de dominante logica kán het transformatie team loskomen van het verleden en met een frisse blik naar de toekomst kijken. Naast de lineaire innovatie, dient het transformatie team de basis te leggen voor de noodzakelijke niet-lineaire innovatie. Ze vormen een brug met de bestaande business (1), zowel voor lineaire innovatie (2) als voor niet-lineaire innovatie (3).

3. Creatie van de toekomst: niet-lineaire innovatie

Het creëren van de toekomstige business gebeurt door aparte en geheel toegewijde zelfsturende teams. Met open blik richten zij zich op niet-lineaire innovatie. Daarbij gaat het om het uitvinden van nieuwe generatie producten en diensten en het heruitvinden van de organisatie. De teams werken veelal als start-up aan de rand van de bestaande organisatie. Als onderdeel van externe netwerken maken zij gebruik van nieuwe business modellen, competenties en technologieën. Nieuwe prototypen en modellen worden in zo kort mogelijke tijd getest bij klanten (‘lean start-up’). De lange termijn (3 jaar) doelstellingen liggen met name op het gebied van nieuwe prototypen en modellen, lerend vermogen en opties voor opschaling. Wanneer een start-up succesvol is gebleken kan het prototype of model in de organisatie opgeschaald worden (‘spin-in’). Dit dient zorgvuldig te gebeuren in het kader van de transformatie (2) van de bestaande business (1) naar de nieuwe business (3). Er kan ook voor gekozen worden om een succesvolle start-up zelfstandig en met anderen te laten opschalen tot een nieuwe organisatie (‘spin-out’).

Integrale benadering van drie manieren van werken

Het realiseren van innovatie ten tijde van het optimaliseren van de bestaande business is van groot belang voor het voortbestaan van organisaties. Voor niet-lineaire innovaties is er een andere manier van werken nodig, die tegelijkertijd moet plaatsvinden. In totaal gaat het om drie manieren van werken in de organisatie. Het is de taak van leiderschap om richting en ruimte te geven aan een integrale benadering van deze drie manieren van werken. Aangezien het lastig is voor mensen om meerdere dingen tegelijk te doen, zullen ze deels of geheel vrijgemaakt moeten worden voor de verschillende manieren van werken. Daarbij dient onderscheid gemaakt te worden tussen een rol op het gebied van transformatie (mensen deels vrijmaken) en een rol op het gebied van creatie van de toekomst (mensen geheel vrijmaken). In elk geval hoeven mensen zelf geen meerdere dingen tegelijkertijd te doen, terwijl er in de organisatie op drie verschillende manieren gewerkt wordt.

Voor nadere informatie over innovatie, zie: ‘Drie netwerkvormen in netwerk organisaties‘.